Από τους ευρωπαϊκούς κλιματικούς στόχους και την απελευθέρωση των αγορών ως τις κοντόφθαλμες πολιτικές διαδοχικών ελληνικών κυβερνήσεων, οι συγκρούσεις για την ενεργειακή μετάβαση που βρίσκεται σε εξέλιξη θα κρίνουν το μέλλον κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά.
Όταν ξεκινήσαμε στα τέλη του 2018 να εξερευνούμε κάποιες πληροφορίες που είχαμε λάβει για τη μακροπρόθεσμη στρατηγική της Ελλάδας στα ορυκτά καύσιμα, θεωρούσαμε ότι η ερευνητική ενασχόλησή μας με το θέμα της ενέργειας θα ήταν στιγμιαία. Άλλωστε, το ενεργειακό αποτελούσε ένα είδος ρεπορτάζ που ήταν εξειδικευμένο, τεχνικό, απαιτητικό σε χρόνο και κόπο, και ανοίκειο ακόμα και σ’ εμάς, που θεωρούσαμε — λανθασμένα — ότι η φυσική του θέση είναι στις απροσπέλαστες πορτοκαλί σελίδες των εφημερίδων. Δύσκολα μπορούσε να τραβήξει το ενδιαφέρον του κόσμου, πολλώ δε μάλλον να εμπνεύσει δημόσιες συζητήσεις για το μέλλον του ενεργειακού σχεδιασμού.
Πέντε χρόνια αργότερα κι ενώ η ενασχόληση με το ενεργειακό ρεπορτάζ αποτελεί πλέον μία από τις βασικές θεματικές της ομάδας του Manifold, μια σειρά γεγονότων έφερε την ενέργεια στο προσκήνιο του δημοσίου διαλόγου. Δεν είναι μόνο η ενεργειακή κρίση των τελευταίων ετών που εκτόξευσε τον πληθωρισμό, συμπίεσε τα εισοδήματα, δημιούργησε την απειλή του ανεπαρκούς εφοδιασμού και αν δεν ανέτρεψε, τουλάχιστον συντάραξε τα θεμέλια του μακροχρόνιου σχεδιασμού τόσο σε ευρωπαϊκό, όσο και σε εγχώριο επίπεδο.
Ήταν ταυτόχρονα και οι γεωπολιτικές διαπραγματεύσεις που πύκνωναν, η συσπείρωση των νέων και κάποιων τοπικών κοινωνιών γύρω από το αίτημα της κλιματικής δικαιοσύνης, οι τεκτονικές αλλαγές στις αγορές ενέργειας και η υπαρξιακή αμφισβήτηση που γέννησαν, αλλά και η συστηματική δουλειά πρωτοβουλιών και οργανώσεων που άλλοτε επιχειρούσαν να θέσουν σε εφαρμογή έμπρακτα τον κοινωνικά και περιβαλλοντικά δίκαιο τρόπο παραγωγής και διανομής της ενέργειας και άλλοτε παρακολουθούσαν και κατέγραφαν συστηματικά τις πολιτικές αποφάσεις που προεικόνιζαν τις αποτυχίες του μέλλοντος.
Ενδεχομένως η στιγμή κατά την οποία ξεκινήσαμε να εξερευνούμε τις ιστορίες που διαμόρφωναν την ενεργειακή πολιτική να ήταν τυχαία. Εκ των υστέρων, ωστόσο, φαίνεται ότι νομοτελειακά η θεματική της ενέργειας θα βρισκόταν αργά ή γρήγορα μπροστά μας.
Οι ενδείξεις ήταν παντού. Οι χώρες της ανατολικής Μεσογείου διαπραγματεύονταν την κατασκευή του αγωγού East Med μαζί με τις ΗΠΑ, οι οποίες παράλληλα άνοιγαν με ταχύτατους ρυθμούς νέες αγορές για το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) που εξήγαγαν. Σε δημοσίευμα, η γερμανική εφημερίδα Handelsblatt εξέθετε για πρώτη φορά τη φιλοδοξία της Ελλάδας να μετατραπεί σε «ενεργειακό κόμβο» για την ευρύτερη περιοχή — η μόνη πραγματική σταθερά στην ελληνική ενεργειακή πολιτική. Οι παλιές λιγνιτικές μονάδες ζούσαν με την υποστήριξη επιδοτήσεων και αδειών που παρέτειναν τεχνητά τη ζωή τους, ενώ παράλληλα οι πιέσεις για την περαιτέρω απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας έθεσαν τους ενδιαφερόμενους νέους «παίκτες» σε θέση μάχης. Η δε Ευρωπαϊκή Ένωση ετοίμαζε όχι μία αλλά δύο αναθεωρήσεις του κλιματικού και ενεργειακού της πλαισίου.
Και όλα αυτά με φόντο μια πρώτη οικονομική ανάκαμψη από τα βάθη της ελληνικής κρίσης χρέους, που αργότερα θα έμενε έκθετη απέναντι στην έλευση μιας πλανητικής πανδημίας και τις αναταράξεις του διεθνούς περιβάλλοντος που προέκυψαν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Όμως, εκτός της συγκυρίας, η αρχική πληροφορία που μας οδήγησε στην ενασχόληση με την ενεργειακή πολιτική αποδείχθηκε τελικά δευτερεύουσα σε σχέση με τον τεράστιο πλούτο ιστοριών που συναντήσαμε να απλώνονται σε πολλές διαφορετικές δεκαετίες και να επηρεάζουν σχεδόν κάθε τομέα της χώρας: από τον πολυεπίπεδο πόλεμο που διεξήχθη για την απελευθέρωση της αγοράς, μέχρι τις επιπτώσεις της συνεχώς κοντόφθαλμης προσέγγισης διαδοχικών κυβερνήσεων στη χάραξη του ενεργειακού μέλλοντος.
Παράλληλα, το αισιόδοξο μήνυμα που πήραμε από το κοινό του InsideStory και του Reporters United στα οποία δημοσιεύσαμε τις έρευνές μας ήταν ότι παρά την εγγενώς τεχνική φύση των ενεργειακών θεμάτων, υπάρχει τρόπος να μεταδοθούν και σε υπομονετικούς αναγνώστες — και ο κόσμος επιζητούσε αυτή την κατανόηση ακόμα πιο δυναμικά απ’ όταν οι αναταράξεις και τα προβλήματα του σχεδιασμού άρχισαν να έχουν τόσο άμεσο αντίκτυπο στην καθημερινότητά, που ήταν αδύνατο να αγνοηθεί.
Έτσι, στο μεταίχμιο δύο εποχών και με τη μορφή που θα πάρει η διάδοχη κατάσταση να αποτελεί ακόμα επίδικο, ο τρίτος φάκελος του Manifold θα παρακολουθεί τις εξελίξεις στην ενεργειακή πολιτική, θα καταδεικνύει τι καθοδηγεί τις αποφάσεις και θα καταγράφει τις εναλλακτικές που δεν επιλέγονται, συχνά εις βάρος των πιο δίκαιων και βιώσιμων σεναρίων.
Η δε ευχή μας προς το αναγνωστικό κοινό είναι τα «Ημερολόγια ενεργειακής μετάβασης» να μην συνεισφέρουν απλώς στη δημοσιογραφική αποκάλυψη της πληροφορίας, αλλά και στην διάνοιξη μιας συζήτησης στην οποία θα βρουν χώρο αδίκως παραμελημένα μέχρι στιγμής οράματα όπως η ενεργειακή δημοκρατία και η κλιματική δικαιοσύνη.