Στην Ελλάδα, τη στιγμή που το κράτος έπρεπε να έχει απλώσει ένα προστατευτικό δίχτυ για να ανακόψει την πτώση των πιο ευάλωτων, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: μετά την εγκατάλειψη, την παραμέληση ή την κακοποίηση από τους πιο κοντινούς τους ανθρώπους, τα παιδιά εξακολουθούν να τραυματίζονται — αυτή τη φορά από όσους υποτίθεται ότι τα προστατεύουν.
Όταν ένα παιδί κακοποιείται, ο δράστης τις περισσότερες φορές δεν είναι κάποιος άγνωστος που κρύβεται σε μια γωνιά του δρόμου ή έξω από ένα σχολείο. Δεν είναι ο παροιμιώδης απαγωγέας με το γλειφιτζούρι, ή ο κατά συρροή βιαστής των ταινιών και pulp μυθιστορημάτων.
Ο κακοποιητής είναι συνήθως ο μπαμπάς. Ή η μαμά. Ή και οι δύο. Ο θύτης είναι συγγενής, δάσκαλος, προπονητής, ιερέας, γείτονας, οικογενειακός φίλος. Είναι κάποιος πολύ κοντινός. Κάποιος που τα παιδιά εμπιστεύονται.
Είναι επίσης το τελευταίο άτομο που θα εμπιστευτούν ξανά. Εκτός εάν υποστηριχθούν προσεκτικά και επίμονα μέσα από μια μακρά διαδικασία ανάρρωσης.
Η κακοποίηση, είτε σεξουαλική είτε σωματική, είναι φυσικά μόνο ένας από τους λόγους για τους οποίους τα παιδιά μπορεί να χρειάζονται υποστήριξη. Άλλοι λόγοι μπορεί να είναι πιο πεζοί, ωστόσο οι συνέπειές τους μπορεί να είναι επίσης σοβαρές. Μερικοί γονείς δεν είναι σε θέση να φροντίσουν ένα παιδί, επειδή παλεύουν με τον εθισμό ή με ζητήματα ψυχικής υγείας. Άλλοι διαπράττουν αδικήματα και οδηγούνται στη φυλακή. Και άλλοι πάλι αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στο επίπεδο της φροντίδας που απαιτείται για την ανατροφή ενός ανάπηρου παιδιού.
Τα παιδιά, ιδιαίτερα τα ανάπηρα, είναι ευάλωτα ακόμη και όταν οι γονείς τα φροντίζουν, ιδιαίτερα όταν ταυτόχρονα αντιμετωπίζουν ζητήματα διακρίσεων ή ακραίας φτώχειας. Και, μερικές φορές, τα παιδιά θα εμπλακούν στο δικαστικό σύστημα, επειδή έχουν διαπράξει τα ίδια κάποιο αδίκημα.
Για σχεδόν έναν αιώνα, έχει αποφασιστεί σιωπηρά — ή μερικές φορές λιγότερο σιωπηρά — ότι το κράτος πρέπει να προστατεύει τους ευάλωτους. Αυτό που λέμε «πρόνοια» σημαίνει ακριβώς ότι η Πολιτεία, ως έκφραση της συλλογικότητάς μας, αναλαμβάνει να στηρίξει όσους έχουν ανάγκη.
Ποιος είναι πιο ευάλωτος από τα παιδιά που για οποιονδήποτε λόγο βρίσκονται αποκλεισμένα από το περιβάλλον που προοριζόταν να τα φροντίσει και να τα στηρίξει, δηλαδή την οικογένειά τους; Ή, ακόμη χειρότερα, τα παιδιά των οποίων η ικανότητα να εμπιστεύονται και να σχετίζονται με τους άλλους έχει τραυματιστεί από τους πιο κοντινούς τους ανθρώπους;
Και όμως, στην Ελλάδα, ακριβώς τη στιγμή που το κράτος έπρεπε να έχει απλώσει ένα προστατευτικό δίχτυ για να ανακόψει την πτώση, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: μετά την εγκατάλειψη, την παραμέληση ή την κακοποίηση από τους πιο κοντινούς τους ανθρώπους, τα παιδιά συνεχίζουν να τραυματίζονται — αυτή τη φορά από όσους υποτίθεται ότι τα προστατεύουν. Αδιάφορα για την πολιτική και αγνοημένα από τον νόμο, το κράτος πρόνοιας τα αφήνει αβοήθητα και το κράτος δικαίου αδικαίωτα.
Το ελληνικό κράτος δεν στερείται σχεδόν καθόλου δημόσιες υπηρεσίες που φέρουν κάποιο βαθμό ευθύνης για την προστασία των παιδιών. Είναι όμως διασπασμένες, ανοργάνωτες, ως επί το πλείστον ανεκπαίδευτες, υποστελεχωμένες και ανεπαρκώς αμειβόμενες. Δεν μοιράζονται κανένα συνεκτικό πρωτόκολλο για την αντιμετώπιση της παιδικής κακοποίησης και παραμέλησης, πράγμα που σημαίνει ότι οι διαδικασίες παιδικής προστασίας διατρέχουν τον κίνδυνο στην καλύτερη περίπτωση να είναι ανερμάτιστες ή στη χειρότερη να επανατραυματίζουν τους επιζώντες και τις επιζώσες. Είναι πολύ σπάνιο τα παιδιά που απομακρύνονται από τις οικογένειες να υφίστανται περαιτέρω τραύματα από τις διαδικασίες που ακολουθούν οι εισαγγελείς, η αστυνομία, τα δικαστήρια, τα νοσοκομεία και το ιατρικό προσωπικό και, τέλος, τα ιδρύματα όπου αναπόφευκτα καταλήγουν.
Η διαδεδομένη ιδρυματοποίηση προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία. Η Ελλάδα δεν είναι η μόνη χώρα που διαθέτει παιδικά ιδρύματα, αλλά είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που βασίζεται τόσο πολύ σε αυτά, ενώ έχει κάνει τόσα λίγα βήματα προς την αποϊδρυματοποίηση. Επιπλέον, η επίσημη εποπτεία των ιδρυμάτων, τα οποία μπορεί να διοικούνται από το κράτος, την Εκκλησία ή ΜΚΟ, είναι περιορισμένη, καθώς δεν υπάρχει ολοκληρωμένος τρόπος παρακολούθησης των παιδιών που περνούν από το σύστημα. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι συνθήκες και οι πρακτικές σε ορισμένα ιδρύματα δεν αποκλίνουν απλώς από τους καθιερωμένους επαγγελματικούς κανόνες, αλλά είναι τόσο φρικτές που θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται στο πλαίσιο του ποινικού δικαίου.
Η Ελλάδα δέχεται πιέσεις, κυρίως από διεθνείς φορείς που παρακολουθούν τις συνθήκες στις οποίες η χώρα είναι συμβαλλόμενο μέρος, αλλά και από επαγγελματίες που μάχονται ενάντια στην επίσημη αδιαφορία ενάντια σε όλες τις αντιξοότητες, να βελτιώσει το σύστημα προστασίας των παιδιών. Από το 2009, οι κυβερνήσεις έχουν καταλήξει σε μια σειρά από «σχέδια δράσης», τα οποία έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: ελάχιστες από τις διατάξεις τους έχουν εφαρμοστεί. Οι λίγες απτές βελτιώσεις, ιδίως από τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ (2009-2011), των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ (2015-2019) και της Νέας Δημοκρατίας (2019-2023) δεν είναι καθόλου επαρκείς για να αντιμετωπίσουν τα χρονίζοντα προβλήματα στην προστασία των παιδιών.
Τα παιδιά και το κράτος, ο Φάκελος 01 στο The Manifold Files, αποκαλύπτει τους τρόπους με τους οποίους το ελληνικό κράτος επαναθυματοποιεί τα παιδιά που έχει καθήκον να υποστηρίξει, να προστατέψει και να προστατεύσει. Με τον ίδιο τρόπο που ο παροιμιώδης ξένος στο δρόμο είναι σπάνια το άτομο από το οποίο κινδυνεύει περισσότερο ένα παιδί, δεν υπάρχει κανένας «σκοτεινός εγκέφαλος» υπεύθυνος για τις ελλείψεις του ελληνικού συστήματος παιδικής προστασίας. Ο αναγνώστης αυτού του Φακέλου θα ανακαλύψει μάλλον ένα πλέγμα ενδημικής γραφειοκρατικής αδιαλλαξίας, πολιτικής δειλίας και ανικανότητας, και καθαρής θεσμικής βαναυσότητας, που όλα συνδυάζονται για να δημιουργήσουν και να διαιωνίσουν αυτήν την επαίσχυντη κατάσταση πραγμάτων.
Το The Manifold Files θα συνεχίσει να ενημερώνει αυτό τον Φάκελο με κάθε σχετική εξέλιξη, είτε πρόκειται για βήματα προς τα πίσω είτε προς τα εμπρός, έως ότου το σύστημα προστασίας των παιδιών στην Ελλάδα ανέλθει στο επίπεδο που είναι κατάλληλο για μια ανεπτυγμένη χώρα του 21ου αιώνα.